Strategie zasiedlenia obszarów wyżynnych Polski przez łowców i zbieraczy późnego paleolitu na przykładzie kompleksu stanowisk z Sowina, woj. opolskie
Finansowanie:
Narodowe Centrum Nauki, projekt w ramach programu Sonata, UMO-2014/13/B/HS3/04906, 2015-2017
Kierownik projektu:
dr hab. Andrzej Wiśniewski, prof. UWr
Opis:
Celem projektu jest poznanie sposobów zasiedlenia terytoriów wyżynnych Polski południowo-zachodniej przez łowców i zbieraczy reprezentujących różne ugrupowania kulturowe u schyłku ostatniego zlodowacenia (ok. 20-13 tys. lat BP). Przedmiotem są pozostałości identyfikowane z tzw. kulturą epigrawecką, kulturą magdaleńską i zespołami z tylczakami, które odkryto w rejonie miejscowości Sowin w woj. opolskim. Projekt opiera się na założeniu, że w czasie zmieniających się warunków klimatycznych i przyrodniczych terytoria wyżynne były zasiedlane w odmienny sposób. Wydaje się, że stosowanie odmiennych strategii było dyktowane wielkością populacji oraz organizacją terytorialną, a także walorami środowiska przyrodniczego i kultywowanymi zwyczajami zdobywania pożywienia. W okresach chłodnych pobyty ugrupowań były rzadsze i krótsze m.in. z uwagi na niesprzyjające warunki klimatyczne oraz ograniczone zasoby źródeł pożywienia. Z kolei w okresach poprawy warunków klimatycznych, z którymi następowało powiększenie populacji, dochodziło do stabilizacji osadniczej. Jej podstawę mógł stanowić system logistyczny, polegający na eksploatacji dużych obszarów przez mniejsze grupy organizujące celowe wyprawy. Zakłada się, że system refugialny mógł być powszechnie stosowany u schyłku 2 pleniglacjału, zaś systemy logistyczne upowszechniły się m.in. w okresie Bollingu.
Dotychczas realizowano zadania związane pracami wykopaliskowymi oraz analizą materiałów archiwalnych ze stanowisk 7, 7A i 9. Podjęto także badaniaa geologicznei, geofizyczne, geochemiczne i paleobotaniczne, a także prospekcją terenową (ryc. 1-4). Odkrycie wyrobów wykonanych z radiolarytu w poziomie epigraweckim stanowiska 7 podczas prac wykopaliskowych wskazuje na to, że grupa/lub grupy epigraweckie były powiązane ze strefą karpacką. Pierwsze wyniki badań luminescencyjnych tego poziomu pozwalają odnosić jego wiek do schyłkowej fazy MIS2. Z kolei wyniki analiz zabytków uzyskanych w latach 2000-2015 potwierdzają duże różnice funkcjonalne pomiędzy zespołami epigraweckim i magdaleńskim w rejonie stanowiska 7, co zgodne jest z założeniem, mówiącym o różnicach w organizacji terytorialnej grup ludzkich związanych ze wspomnianymi jednostkami kulturowymi. Uzyskano także dane, które wskazują na to, że rejon Sowina z uwagi na cechy rzeźby, położenie, a także zasoby był teatrem wielokrotnych i zróżnicowanych działań łowców i zbieraczy schyłku plejstocenu. Dowodzą tego wyniki poszukiwań powierzchniowych, przeprowadzonych w 2015 i na początku 2016 roku, które pozwoliły na wyróżnienie ponad 20 stanowisk na obszarze 6,5 km2. Występują one głownie w obrębie wyniesienia terenowego, biegnącego równolegle do krawędzi doliny Ścinawy Niemodlińskiej.
Wykonawcy/zespół:
- prof. dr hab. Zdzisław Jary, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego
- dr Lenka Lisa, Instytut Geologii, Czeska Akademia Nauk, Praga, Czeska Republika
- dr Grzegorz Skrzypek, School of Plant Biology (MO90), The University of Western Australia
- prof. dr hab. Andrzej Bluszcz, dr hab. Grzegorz Adamiec, dr Piotr Moska, Politechnika Śląska, Instytut Fizyki, ul. Krzywoustego 2, PL-44-100 Gliwice
- dr Marek Kasprzak, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego
- dr Mirosław Furmanek, dr Bernadeta Kufel-Diakowska, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
- dr Krzysztof Stefaniak, Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Współpraca:
- mgr Marcin Chłoń, Studium Doktoranckie Nauk o Kulturze, Uniwersytet Wrocławski
- dr Petr Libor, Department of Botany and Zoology, Masaryk University, Czeska Republika
- mgr Agata Sady, Działu Archeologii Muzeum Śląskiego w Katowicach
- prof. Antonín Přichystal, Department of Geological Sciences, Masaryk University, Brno, Czeska Republika
Zdjęcia
