Władcy Bursztynowego Szlaku
Władcy Bursztynowego Szlaku. Studia nad rzemiosłem, handlem i dalekosiężnymi kontaktami społeczności kultury lateńskiej z obszaru południowej Polski.
Kierownik projektu: dr Przemysław Dulęba
Źródło finansowania: NCN, program SONATA BIS 9, projekt nr
Czas realizacji projektu: 2019-2024
Wykonawcy: dr Przemysław Dulęba, dr Joanna Markiewicz, mgr Adam Pyzik
Opis projektu:
Ludność kultury lateńskiej, którą nauka od dawna identyfikuje z przedstawicielami plemion
celtyckich, które znane były antycznym historykom, przybyła na teren Polski na przełomie V i IV
wieku przed Chrystusem. Stopniowo zasiedliła cztery wyraźnie wyodrębnione enklawy znajdujące
się na obszarze współczesnego Dolnego i Górnego Śląska oraz Zachodniej i Wschodniej
Małopolski. Przybycie Celtów było niewątpliwym punktem zwrotnym dla całego terytorium
dorzecza Odry i Wisły. Dzięki nim nastąpił wyraźny postęp technologiczny, który objął różne
dziedziny wytwórczości i organizacji społecznej. Od tego czasu na ziemiach współczesnej Polski
notujemy szereg znalezisk, które potwierdzają bardzo szeroką sieć powiązań, która była
prawdopodobnie efektem rozbudowanej wymiany handlowej i kontaktów między różnymi
barbarzyńskimi społecznościami z terenu Środkowej Europy a obszarami cywilizacji
śródziemnomorskich.
Kwestia tzw. Bursztynowego Szlaku i jego związku z kulturą lateńską pojawiała się w
literaturze przedmiotu już od dawna. Nigdy do tej pory nie pokuszono się o analizę dużej liczby
materiałów archeologicznych w szerokim kontekście badań nad całością fenomenu osadnictwa
celtyckiego w Polsce. Celem naukowym prezentowanego projektu jest przedstawienie konkretnych
dowodów za hipotezą głoszącą, iż głównym czynnikiem decydującym o rozwoju miejscowego
osadnictwa celtyckiego i jego wpływie na sąsiednie społeczności zamieszkujące obszar środkowej i
północnej Polski było panowanie nad Bursztynowym Szlakiem. Studia nad lokalnym rzemiosłem
pozwolą zdobyć konkretną wiedzę, która pozwoli wyjaśnić w jakim stopniu zaawansowanie
technologiczne miejscowych społeczności kultury lateńskiej umożliwiało rozwój dalekosiężnego
handlu i gospodarczy rozkwit.
W ramach prezentowanego projektu planowane jest kompletne opracowanie dużej serii
znalezisk dokonanych na najważniejszym z odkrytych do tej pory stanowisk kultury lateńskiej,
które znajduje się w Nowej Cerekwi, w powiecie głubczyckim na Górnym Śląsku. Odkryto tam
dużą osadę, która funkcjonowała między początkiem III a końcem II wieku przed Chrystusem.
Współczesne amatorskie odkrycia oraz uzupełniające badania powierzchniowe dostarczyły
olbrzymiej liczby zabytków (metalowych ozdób i części stroju, figurek antropomorficznych i
zoomorficznych, celtyckich złotych i srebrnych monet, greckich monet, wyrobów szklanych,
narzędzi itp.) potwierdzających, iż miejsce to było osadą centralną o charakterze aglomeracji
rzemieślniczo – handlowej, podobną do osad centralnych odkrytych niedawno w miejscowości
Nemčice nad Hanou na Morawach oraz Roseldorf w Dolnej Austrii. Wspomniane stanowiska to
wielkie centra osadnicze, na których odkryto relikty dobrze zorganizowanej i funkcjonalnie
zróżnicowanej zabudowy, ślady intensywnej działalności produkcyjnej oraz olbrzymią liczbę
zabytków, w tym relatywnie dużą liczbę importów z obszarów śródziemnomorskich. Wspomniane
importy są namacalnymi dowodami potwierdzającymi niezwykle intensywne kontakty między
lokalnymi społecznościami kultury lateńskiej a światem hellenistycznym.
Aby prześledzić rozwój lokalnego celtyckiego rzemiosła, handlu i dalekosiężnych
kontaktów w okresie lateńskim zostanie przeprowadzona szczegółowa analiza kilku istotnych
kategorii przedmiotów lub surowców, które z punktu widzenia ówczesnych społeczności mogły być
cennym ekwiwalentem wymiany. Do tej kategorii należy zaliczyć przede wszystkim ceramikę
grafitową oraz grafit w formie surowca, ceramikę malowaną, ozdoby ze szkła, ozdoby z
sapropelitu, surowy bursztyn i bursztynowe wyroby, przedmioty kamienne, monety oraz wybrane
ozdoby i części stroju, głównie wykonane z brązu. Dzięki opracowaniom kolejnych stanowisk z
przeprowadzonych do tej pory badań oraz uzupełniającym badaniom terenowym planowanym na
Śląsku i w Małopolsce uzyskamy także możliwość aby w bardziej przekonywujący sposób
przedstawić charakter i natężenie kontaktów między lokalnymi społecznościami kultury lateńskiej,
a ludnością z germańskiego kręgu kulturowego zamieszkującą ówcześnie tereny środkowej i
północnej Polski.
