Wpływ (nie)lokalnych populacji na kształtowanie kremacyjnych praktyk pogrzebowych w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza w południowo-zachodniej Polsce

24 Luty, 2021

Kierownik - mgr Agata Hałuszko

Projekt NCN PRELUDIUM 15  nr UMO-2018/29/N/HS3/00887

Termin realizacji: 2019-2022

Obrzędowość pogrzebowa populacji schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza była przedmiotem licznych badań. Można założyć, że przemiany kulturowe czy klimatyczne mogły mieć wpływ na kształtowanie nowych mechanizmów adaptacyjnych populacji, a tym samym wpływać na przeobrażanie się obrzędów. Podejmowane próby rekonstrukcji społeczności tego okresu opierają się przede wszystkim na kulturze materialnej (np. przedmioty metalowe czy ceramiczne).  Jednak obrzędowość pogrzebowa była dużo bardziej złożona, a podstawową rolę odgrywały w niej czynniki społeczne, duchowe, symboliczne czy ideologiczne. Pełniejsze jej opisanie i wyjaśnienie powinno w szerszym stopniu uwzględniać stan refleksji teoretycznej nad zagadnieniem, jak również wykorzystywać nowe dane uzyskiwane wraz z poszerzaniem wachlarza metod czy nowych odkryć. Przez lata badań archeologicznych przebadano dziesiątki tysięcy (???) grobów kultur pól popielnicowych, co jednak nie przyczyniło się dotąd do wyjaśnienia wielu kwestii dotyczących ich funkcjonowania. Może to także wskazywać, że nie ilość danych jest tu kluczowa, a sposób podejścia czy też możliwości badawcze, w tym opierające się na nowych metodach związanych m.in. z rozwojem nauk przyrodniczych i bioarcheologii.

Przyjmuje się, że dla badanego okresu chronologicznego istniał już stabilny typ gospodarki rolno-hodowlanej, który sprzyjał przyrostowi demograficznemu i polepszaniu się kondycji biologicznej populacji. Jednak te elementy w dłuższej perspektywie trwania populacji mogą też wpływać na zachwianie jej stabilnego rozwoju. Paleoklimatolodzy dla tego czasu w pradziejach odnotowują pogorszenie się warunków pogodowych, które miały niebagatelny wpływ na zmianę szaty roślinnej, a w aspekcie populacyjnym prawdopodobnie odbiły się na pogorszeniu stanu kondycji biologicznej ludności.

Przyrost demograficzny mógł sprzyjać wzrostowi mobilności grup ludności i przemieszczania się ich na nowe tereny.  Z jednej strony istnienie cmentarzysk funkcjonujących przez setki lat, oparte o klasyczną chronologię wskazuje na zachowanie ciągłości ich użytkowania i stabilizację osadniczą, dodatkowo dokumentowaną przez stabilne i trwałe formy osiedli. Z drugiej pojawiają się coraz liczniejsze informacje o mobilności w tym czasie (np. badania dziewczyny z Egtved, czy uczestników bitwy nad rzeką Tollense na terenie dzisiejszych Niemiec). Obserwuje się także niewielkie zróżnicowanie w obrzędowości pogrzebowej, a zespoły grobowe do końca epoki brązu mają egalitarny charakter. Ze względu na ciałopalny obrządek pogrzebowy, brakuje danych potwierdzających zachowanie ciągłości populacyjnej. Wpływ kremacji, której poddawani byli zmarli, uniemożliwia badaczom zastosowanie badań paleogenetycznych, ponieważ substancje organiczne, w tym DNA, uległy całkowitemu wypaleniu.